Όταν χρειάστηκε να κατασκευάσουν ένα όργανο για τη μέτρηση του χρόνου έψαξαν γύρω τους να βρουν έναν τρόπο και από τα πρώτα τα οποία σκέφτηκαν ήταν ένα υλικό μέσο που θα έρεε ομαλά. Οι βασικές τους προτιμήσεις ήταν τα συνηθισμένα υλικά, όπως το νερό και η άμμος. Από τις πρώτες παρατηρήσεις, όπως μπορούμε εύκολα να φανταστούμε, ήταν η σκιά των αντικειμένων που φωτίζονται από τον ήλιο και η αργή κίνησή της με το πέρασμα της ώρας. Η κλεψύδρα, το αμμόμετρο, το ηλιακό ρολόι, ο αστρολάβος ήταν μερικά από τα όργανα που κατασκευάσθηκαν γι' αυτό το σκοπό, από τις πρώτες επινοήσεις των αρχαίων λαών. (πηγή)
Μέθοδοι μέτρησης χρόνου
Στην αρχή η μέτρηση του χρόνου γινόταν με συσκευές πού στηρίζονταν σε υλικά πού ρέουν, όπως το νερό πού τρέχει, άμμος πού γλιστρά λίθοι πού πέφτουν, αφού έπρεπε να μετρήσουν ένα μέγεθος, πού και αυτό αποτελεί μία ρέουσα πραγματικότητα. Αλλά και αναμμένα κεριά με διαβαθμίσεις ήταν συνηθισμένο χρονόμετρο. Έτσι υπήρχαν οι αμμοκλεψύδρες οι υδραυλικές κλεψύδρες, το υδραυλικό χρονόμετρο και τά κεριά χρονομέτρησης.
Το βασικό χρονομετρικό όργανο όμως από την αρχαιότητα μέχρι τον 16ο αιώνα ήταν το ηλιακό ρολόι διαφόρων μάλιστα τύπων, πού έδειχνε την ώρα με την βοήθεια της σκιάς του βασικού του εξαρτήματος (γνώμων) πού δημιουργούσε ο ήλιος. Ο γνώμων ήταν ειδικό ορθογώνιο τρίγωνο του οποίου η μία από τις οξείες γωνίες ήταν ίση με το γεωγραφικό πλάτος του τόπου στον οποίο χρησιμοποιείτο.
Σταθμό όμως αποτέλεσε στην … τεχνολογία της χρονομέτρησης και η κατασκευή του αστρολάβου (κατά πάσα πιθανότητα από τον Ίππαρχο, τον πατέρα της Αστρονομίας), με τον οποίο προσδιοριζόταν η ώρα με ακρίβεια λεπτού. Μόλις τον 13ο μ.Χ. αιώνα επινοήθηκαν τά μηχανικά ρολόγια ίσως από τους Κινέζους, έτσι τουλάχιστον πίστευαν, μέχρι πού κάποιοι σφουγγαράδες ανακάλυψαν το 1901 τον περίφημο πλέον μηχανισμό των Αντικυθήρων. Ο μηχανισμός αυτός έχει πάρα πολλά μεταλλικά κυκλικά γρανάζια τοποθετημένα με τέτοιο τρόπο ώστε να εξομοιώνεται η κίνηση κάποιων πλανητών. Ποιος και πώς τον κατασκεύασε με τέτοιες αστρονομικές γνώσεις και τέτοια κατασκευαστική ακρίβεια εκείνη την εποχή (χρονολογήθηκε στο 80 π.Χ.) παραμένει μυστήριο. Φαίνεται πάντως ότι πρόκειται μάλλον για αστρονομικό μηχανικό υπολογιστή παρά για έναν πιο περίπλοκο έστω αστρολάβο.
Εξέλιξη των μηχανικών ρολογιών με γρανάζια αποτελούν εκείνα με κρυστάλλους χαλαζία και ακρίβεια ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου. Ακολουθούν τα ατομικά ρολόγια στα οποία η ώρα υπολογίζεται από τους παλμούς του ατόμου του Αζώτου στο μόριο της Αμμωνίας, ή του ατόμου του Καισίου-133 πού συμβαίνουν μέσα σ’ ένα δευτερόλεπτο, με ακρίβεια πού είναι ασύλληπτη. Τέλος η ακρίβεια στο Απόλυτο Ρολόι, πού χρησιμοποιεί άτομα υδρογόνου, είναι της τάξης του 1/1.000.000.000.000.000 του δευτερολέπτου. Παράλληλα αναπτύσσεται τεχνολογία παγιδευμένου ιόντος για ακόμη μεγαλύτερη ακρίβεια....
Οι αρχαίοι Έλληνες, εφευρέτες πασών των επιστημών και κυρίως της Φιλοσοφίας, δεν ήταν δυνατόν να αδιαφορήσουν για την αρχέγονη αυτή οντότητα, πού όλοι την διαισθάνονται, κανείς όμως δεν μπορεί πραγματικά να την «αγγίξει». Τον συσχέτισαν με την κίνηση και τον χώρο, αφού μ’ αυτά μετρείται, αλλά παραδόξως και η κίνηση μετρείται με τον χρόνο ενθυμίζοντας κατά κάποιο τρόπο το κλασσικό ερώτημα του αυγού και της κότας. Ο παμμέγιστος Αριστοτέλης έλεγε: «ούκ έστιν άνευ κινήσεως και μεταβολής χρόνος. Ούτε κίνησις ούτ’ άνευ κινήσεως ο χρόνος εστί… Μόνον δε την κίνησιν τώ χρόνω μετρούμεν , αλλά και τη κινήσει τον χρόνον διά το ορίζεσθαι υπ’ αλλήλων…Ο χρόνος αριθμός εστιν κινήσεως κατά το πρότερον και ύστερον και συνεχής… Ως ενδέχεται κίνησιν είναι την αυτήν και μίαν και πάλιν και πάλιν (περιοδική δηλαδή), ούτω και χρόνον, οίον ενιαυτόν ή έαρ ή μετόπωρον». Ο χρόνος γι’ αυτόν όπως και για τον θείο Πλάτωνα εξελίσσεται προσανατολισμένα, ευθύγραμμα και χωρίς αναστροφή. Δεν επιδέχεται απόλυτη μέτρηση ενώ αυτό πού μετράμε είναι ένας εικονικός χρόνος, ο «γεννητός» χρόνος του Πλάτωνα, η εικόνα δηλαδή του ιδεατού χρόνου. Κατά τους Στωικούς τά πάντα υπόκεινται αενάως σε κυκλικές κινήσεις μεταξύ γέννησης και θανάτου. Η επιστροφή στην αρχική θέση σήμαινε και θάνατο, αλλά και αναγέννηση, κάτι πού συμφωνεί και με τις σημερινές αντιλήψεις στην επιστήμη, όπως θα δούμε στην συνέχεια. Οι Ελεάτες από την άλλη έλεγαν, ότι η κίνηση είναι αυταπάτη, άρα δεν υπάρχει στην πραγματικότητα, και κοντά σ’ αυτή και ο χρόνος. Κατά τον ιερό Αυγουστίνο (354-403 μ.Χ.) πρίν την δημιουργία του κόσμου δεν υπήρχε η αίσθηση του χρόνου. (πηγή)
Μονάδα χρόνου ήταν η ημέρα και τα πολλαπλάσιά της, ο μην (29-30 ημερών) και ο ενιαυτός (365,24 ημέρες).
Το ημερονύκτιο στην πολιτική ζωή, υποδιαιρούνταν σε άνισες ημερήσιες και νυχτερινές μονάδες (12 ημερήσιες και 12 νυχτερινές). Από τον 4ο αιώνα π.Χ. εισήχθη σε χρήση των αστρονόμων η μονάδα:
- 1 ισημερινή ώρα = 1 1/24 του σταθερού νυχθημέρου. (πηγή)
Στην αρχαία Ελλάδα, τη χώρα του μέτρου (με μέτρο τον άνθρωπο) η επιστήμη υπηρέτησε με τον καλύτερο τρόπο την τεχνολογία και οι Έλληνες (από τον 6ο αι. π.Χ. έως το τέλος της αρχαιότητας) επινόησαν μια καταπληκτική συλλογή ρολογιών που τη χαρακτηρίζει η απεριόριστη φαντασία, η εκπληκτική ποικιλία, η υψηλή αισθητική και η εξαιρετική εργονομία. Η συλλογή αυτή τους καθιστά επάξια απόλυτους άρχοντες του χρόνου μέσα στην αιωνιότητα.
Στην Ελλάδα (αλλά και σε όλους σχεδόν τους αρχαίους πολιτισμούς) ημέρα ονομαζόταν το χρονικό διάστημα από την ανατολή έως τη δύση του ήλιου και χωριζόταν σε 12 ώρες μεταβαλλόμενης διάρκειας ανάλογα με τη συνεχώς αυξομειούμενη διάρκεια της ημέρας κατά τη διάρκεια του έτους. Το έτος χωριζόταν σε 12 μέρη (ζώδια) που αντιστοιχούσαν στους ομώνυμους αστερισμούς. Επομένως τα αρχαία ωρολόγια μετρούσαν 365 διαφορετικές ώρες (ανάλογα με την ημέρα του έτους) ενώ ταυτόχρονα λειτουργούσαν και ως ημερολόγια. Τα ανακατασκευασμένα ωρολόγια που ακολουθούν έχουν σχεδιασθεί για λειτουργία σε τόπους γεωγραφικού πλάτους 37" 40'.
Λόγω της περιστροφής της γης γύρω από τον άξονά της, φωτίζεται από τον ήλιο κάθε χρονική στιγμή, η μισή σφαιρική επιφάνειά της, ενώ σκιάζεται η υπόλοιπη μισή.
Εκλειπτική ονομάζεται η φαινόμενη ετήσια τροχιά του ηλίου στην ουράνια σφαίρα (σύμφωνα με το υποθετικό γεωκεντρικό συμπαντικό σύστημα) η οποία σχηματίζει γωνία 23" 27' με τον άξονα περιστροφής της γης, γεγονός που αποτελεί το αίτιο της εμφάνισης των εποχών και της μεταβαλλόμενης διάρκειας ημέρας και νύκτας.
Εαρινή ισημερία: 21 Μαρτίου (διάρκεια ημέρας = διάρκεια νύκτας = 12 ώρες) 'Aνοιξη: 21/3-21/6 (92 ημέρες και 20,2 ώρες)
Θερινό ηλιοστάσιο: 21 Ιουνίου (μέγιστη διάρκεια ημέρας = 14 ώρες για τόπους γεωγρ. πλάτους 37" 40', ελάχιστη διάρκεια νύκτας)
Καλοκαίρι: 21/6-22/9 (93 ημέρες και 14,4 ώρες)
Φθινοπωρινή ισημερία: 22 Σεπτεμβρίου (διάρκεια ημέρας = διάρκεια νύκτας = 12 ώρες)
Φθινόπωρο: 22/9-22/12 (89 ημέρες και 18,7 ώρες)
Χειμερινό ηλιοστάσιο: 22 Δεκεμβρίου (ελάχιστη διάρκεια ημέρας = 9 ώρες για τόπους γεωγρ. πλάτους 37" 40', μέγιστη διάρκεια νύκτας)
Χειμώνας: 22/12-21/3 (89 ημέρες και 0,5 ώρες) (πηγή)
 |
| Κλικ στο σύνδεσμο για να δείτε τα ωρολόγια των αρχαίων Ελλήνων |
Στη φωτογραφία βλέπετε πως στο Νηπιαγωγείο Πυθαγορείου (στα πλαίσια του προγράμματος μουσειακής αγωγής, 2013-14) έμαθαν τα νήπια πως λειτουργούσε η αρχαία κλεψύδρα στη Βουλή και έκαναν οστρακοφορία. Για περισσότερες σχετικές πληροφορίες πατήστε το σύνδεσμο εδώ.
Εμείς σήμερα μετράμε το χρόνο με ρολόγια αναλογικά, ψηφιακά, χειρός, τοίχου κ. ά. Στο μαγαζί "Εν αρχή οινολόγος" τα παρακάτω ευφάνταστα ρολόγια μας βοηθούν να μετρήσουμε το χρόνο διασκεδάζοντας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου